Granice Księstwa Pomorskiego w latach 1479-1648

Wstęp

Granica Księstwa Pomorskiego na przestrzeni wieków ulegała licznym mniej lub bardziej określonym zmianom. Zmiany te wynikały zarówno z ekspansji terytorialnej Księstwa Pomorskiego jak i podbojów kosztem Księstwa prowadzonych przez licznych sąsiadów tego państwa czyli Meklemburgii, Brandenburgii czy Królestwa Polskiego. Głównym konkurentem Księstwa Pomorskiego w trakcie jego ponad 600-letniego istnienia była w szczególności Marchia Brandenburska. To właśnie z Marchią, Pomorze prowadziło najczęściej wojny i to na granicy tych dwóch państw dochodziło do najczęstszych zmian terytorialnych.

W początkowym okresie istnienia Księstwa Pomorskiego zdobycze i straty terytorialne mogą być zaznaczone na mapie jedynie niedokładną linią, składającą się raczej z samych znaków zapytania. Wynika to z braku precyzyjnych źródeł opisowych, a przede wszystkim kartograficznych, na których granica byłaby zaznaczona w kontekście istniejących miejscowości i obiektów topograficznych.

W związku z powyższym postanowiłem zacząć od końca, czyli od najpóźniejszego okresu istnienia Księstwa Pomorskiego, czyli na początku XVII wieku, kiedy to granice Księstwa zostały opisane najdokładniej oraz upowszechnił się nowy typ źródła jaki były mapy.

Przedstawiona zatem poniżej granica Księstwa Pomorskiego w formie linii naniesionej na współczesną mapę topograficzną lub zdjęcie lotnicze przedstawia zasięg terytorialny Księstwa od traktatu pokojowego w Prenzlau (Przęsławiu) z 1479 roku do końca wojny 30-letniej (1618-1648), kiedy to następuje rozbiór Księstwa Pomorskiego.   

Mapy jako źródło

W trakcie analizy przebiegu dawnej granicy wykorzystałem przede wszystkim źródła kartograficzne. Zaczynając od map o małej skali, które pozwoliły mi ogólnie zarysować przebieg granicy i kończąc na dokładnych mapach o dużej skali. Coś co mogło się wydawać w miarę prostym zadaniem, czyli przerysowaniem linii granicznej z dawnej mapy na nową, od początku sprawiło pewne problemy.

Analizując źródła kartograficzne, musiałem bowiem wziąć pod uwagę następujące aspekty:

- Kto był zleceniodawcą mapy? W przypadku konfliktów granicznych twórca mapy stawał raczej po stronie zamawiającego, czyli władcy jednego z krajów i tak szkicował granicę by zadowolić swojego zleceniodawcę.

- Błędy kartografów i miedziorytników. Siedemnastowieczny kartograf, wraz z zespołem nie miał możliwości na odwiedzenie każdej części kraju, w związku z tym, aby by dokładnie wszystko zmierzyć i opisać. Działał najprawdopodobniej na podstawie opisów, informacji ustnych, czy innych map. Taki sposób wykonywania wielkoobszarowej mapy oczywiście doprowadzało do różnych nieporozumień i rozbieżności. Przykładem takiej sytuacji może być metoda jaką posługiwał się Eilhardius Lubinus tworząc mapę Księstwa Pomorskiego (Stelmach, 2001, s. 41–42; Siedlik, 2014, s. 19–22).

Drugim momentem, w trakcie tworzenia wczesnych map, kiedy to powstać mógł na nich błąd, było wykonanie przez miedziorytnika miedziorytu, czyli matrycy do wielokrotnego druku mapy. Zdarzało się, że w trakcie przenoszenia projektu mapy na matrycę miedziorytnik robiąc lustrzaną kopię mapy na miedzianej płycie niezamierzenie zmieniał lokalizację wsi, rzek czy jezior, tworząc ich fałszywą lokalizację. Z takimi przypadkami również spotkać się można na mapie stworzonej przez E. Lubinusa (Siedlik, 2014, s. 32–54).

Wspomniane wcześniej konflikty graniczne również utrudniały oddanie dokładnego przebiegu granicy. Opisy miejsc spornych wskazują na przykład różne alternatywy lokalizacji podziału między państwami na co przykład w dalszej części artykułu.

Jeszcze innym problemem są różne okresy powstawania poszczególnych źródeł, takich jak opisy granic czy mapy. Skutkowało to tym, że materiały te przedstawiają inny moment w burzliwej historii państw i inne ustalenia między nimi.  

Biorąc pod uwagę powyższe aspekty, na potrzeby wykonania rekonstrukcji granicy Księstwa Pomorskiego oparłem się głównie na czterech mapach:
Eilhardus Lubinus - Wielka Mapa Księstwa Pomorskiego (Mapa pomorska w skali 1:240 000)

Mapa ta powstała w latach 1610-1618, choć niezbyt dokładna, to przedstawiony został na niej faktyczny przebieg granicy Księstwa Pomorskiego z początku XVII wieku. Niestety, liczne błędy i uproszczenia w lokalizacji wsi oraz obiektów topograficznych utrudniały korzystanie z tego źródła.

David Gilly - Karte des Königlich Preussischen Herzogthums Vor- und Hinter Pommern (Mapa w skali 1:175 000)

Powstała w latach 1785–1789 mapa obejmuje obszar od miasta Demmin na zachodzie po jezioro Żarnowieckie na wschodzie. Zaznaczona na niej granica Pruskiego Pomorza Przedniego i Tylnego w całkiem dużych fragmentach odpowiada dawnej granicy Księstwa Pomorskiego. Jednakże jakość wykonania mapy i jej skala umożliwiają jedynie na wykorzystanie tego źródła, jako pomocy badawczej a nie jako podkładu pod rekonstrukcję.

Karte des Deutschen Reiches (Niemiecka mapa topograficzna 1:100 000)

Arkusze pochodzą z przełomu XIX i XX wieku oraz z okresu II wojny światowej. Mapa ta jest szczególnie przydatna, ponieważ jej stosunkowo mała skala pozwalała na szybkie rozpoznanie lokalizacji obiektów topograficznych i ich dawnych nazw w terenie oraz zaznaczona na niej została granica Pruskiego Pomorza Przedniego i Tylnego.

Messtischblatt (Niemiecka mapa topograficzna 1:25 000)

Arkusze wykonywane były w latach 1875-1931. Na nich czytelnie oznaczono przebieg granic Rzeszy, Prowincji, Powiatów i Gmin, co nieraz pomogło w ustaleniu granicy Księstwa Pomorskiego w dużej skali.

Inne źródła

Oprócz map skorzystałem również z protokołów granicznych, w których opisana została granica jako linia biegnąca wzdłuż rzek, dróg czy pomiędzy wsiami.

Protokołami, z których korzystałem, były między innymi wykonane w 1549 roku przez polskich i pomorskich komisarzy dwa opisy granicy oddzielającej Starostwo Drahimskie od Księstwa Pomorskiego.

Co ciekawe, te dwa protokoły, choć spisane w tym samym czasie różną się między sobą i stanowią wyraz rozbieżności między komisją polską a pomorską w kwestii ustalenia faktycznego przebiegu granicy w terenie. Dlatego też, w wyniku tej komisji, wydzielono neutralny pas pogranicza. Nie było więc jednej linii granicznej, a obszar, który uznać można za granicę. W ramach opracowania, ze względów technicznych przyjąłem jedną z wersji, chociaż i to nie było łatwe, gdyż opis granicy opierał się na obiektach topograficznych trudnych obecnie do odnalezienia. Oba te protokoły zostały wydane przez K. Raczyńskiego w Kodeksie dyplomatycznym Wielkiej Polski (Jurek i Prinke, 2024).

Kolejnym protokołem był rozpoczęty w 1543 roku i podpisany w 1564 roku opis granicy w ramach porozumienia po konflikcie granicznym pomiędzy Księstwem Pomorskim a Nową Marchią należącą do Brandenburgii (Riedel, 1863, s. 312; Rymar, 2016, s. 99–106).

Następnym rodzajem źródła były dane z lotniczego skaningu laserowego (LIDAR). Analiza tego typu źródła inspirowana była pracą Bogdana Przybyły - Dawne znaki graniczne na Pomorzu Zachodnim w świetle prospekcji archeologicznej. Przykłady z pogranicza drawsko-łobeskiego (Przybyła, 2022). Przy zastosowaniu tej metody udało się ustalić na przykład najbardziej prawdopodobne miejsce lokalizacji trójstyku granic polsko-pomorsko-brandenburskiej. O samym trójstyku więcej pod koniec tekstu.

Charakter granicy 

W okresie istnienia Księstwa Pomorskiego, jego granica wyznaczana była na różne sposoby. Początkowo był to opis, informujący pomiędzy jakimi obiektami topograficznymi powinna znajdować się granica.

“Odtąd prowadzą granice między obszarem Królestwa i szczęśliwym Księstwem Pomorskim przez jezioro zwane Weltzestrow wyciągając się aż do granicznego jeziora Krummelin. Stąd prosto ścieżką przez bor (per Borram), aż do małego jeziora zwanego Prittstein. Od tego miejsca aż do jeziora zwanego Brody (Brode), którego trzy stajania powinny należeć do Królestwa Polskiego; do tego jeziora dopływa rzeka zwana Raków, od tej rzeki przez brzeg wymienionego jeziora granice przechodzą do brzegu wielkiego Jeziora Pilawskiego (Pylleborrh), z którego część wzdłuż na trzy sieci powinna należeć do Królestwa”(Wielopolski, 1954, s. 70).

Jak można przeczytać w powyższym cytacie część granicy opierała się na obiektach topograficznych, takich jak rzeki i strumienie. W niektórych przypadkach po przebiegu dawnej granicy pozostaje nazwa cieku, np. Grenzbach (graniczny strumień) lub nazwa jeziora Grenzsee (jezioro Graniczne).

Strumień graniczny w okolicach Bawernicy

Strumień graniczny w okolicach Bawernicy

Graniczne jezioro - jezioro Skoszewskie

Graniczne jezioro - jezioro Skoszewskie

W miarę postępującej feudalizacji stosunków społecznych, pierwsze oparte na obiektach topograficznych granice okazywały się zbyt niedokładne. Dlatego rozpoczął się proces delimitacji granic (Przybyła, 2022, s. 119), czyli proces w ramach którego granica miała się dokładniejsza i oparta na bardziej szczegółowych znakach.

Granica wytyczona przez środek jeziora lub w linii rzeki nie sprawiała raczej większych problemów przy próbach interpretacji jej przebiegu w razie sporów granicznych. Inaczej miała się sprawa w przypadku odcinków granicy, które wyznaczone były pomiędzy polami, czy lasami. W takich przypadkach konieczne było zastosowanie sztucznych punktów orientacyjnych, które pozwalałby utrwalić przebieg granicy w terenie. 

“Pomiędzy Jarosławskiem a polami Pluskocina (die Feldmarck Freydenburg), należącego do rady miejskiej Choszczna i do Marchii Brandenburskiej, znajdował się punkt graniczny przy wyrytym znaku, nazywanym „słoniem” (?), a dalej do kamienia nazywanego Hübel, następnie pomiędzy trzema dużymi kamieniami znajdującymi się na wschodzie obszaru po opustoszałej wsi Blockhagen. Stąd granica biegła dalej na północ, pomiędzy Przekolnem i Granowem. Obie miejscowości rozgraniczały także inne ustalone znaki graniczne”(Brzustowicz, 2011b, s. 31).

“Koło Granowa granica biegła w kierunku północno-zachodnim do lasu. Tutaj od znaku do znaku, którymi były „zaciosane dęby” oraz dwa dęby obłożone kamieniami przy Bukwickich Łąkach [Buch-Holztischen Kafelen]”(Brzustowicz, 2011b, s. 32).

Niestety do naszych czasów tego rodzaju oznaczenia zachowały się jedynie na niektórych fragmentach granicy. W innych miejscach kamienie, drzewa, słupy, kopce, doły czy miedze graniczne będące świadkami dawnej granicy nie przetrwały do naszych czasów. Znaki te, jak w przypadku znaczonych drzew, przez setki lat obumierały, kopce lub doły były niszczone na przykład w trakcie prac rolniczych, a kamienne konstrukcje były rozebranie jako już niepotrzebne lub kradzione. Taka sytuacja miała miejsce na przykład po drugiej wojnie światowej z oznaczeniami dawnej granicy polsko-niemieckiej (Tomaszewski, 2023, s. 79–98), czy też w miarę niedawno z kamieniem granicznym oznaczającym trójstyk granicy polsko-pomorsko-brandenburskiej, który został skradziony w 2000 roku (Tomaszewski, 2023, s. 13).

Metodyka

W związku z ograniczoną dokładnością wymienionych wcześniej źródeł oraz utratą wielu z dawnych znaków granicznych, główną metodą określenia przebiegu granicy Księstwa Pomorskiego, była analiza przynależności terytorialnej miejscowości i obiektów topograficznych do poszczególnych państw. Na tym aspekcie bowiem opierały się głównie protokoły graniczne oraz wczesne mapy.

Na wielu odcinkach przebieg granicy Księstwa Pomorskiego z lat 1479 - 1648 odpowiadał przebiegowi, dobrze udokumentowanej granicy Prowincji Pomorskiej z XIX i XX wieku. Granice te były zgodne szczególnie w części wschodniej i zachodniej dawnego księstwa, czyli na granicy z Meklemburgią i Polską. Dzięki wyraźnemu oznaczeniu na stosunkowo współczesnych mapach, wykonanie wektorowej rekonstrukcji tej granicy nie sprawiło wielu problemów.

Więcej problemów sprawił środkowy fragment granicy, na styku z Brandenburgią i Nową Marchią. Południowa granica Księstwa Pomorskiego, po rozbiorze uległa bowiem zmianom i wiele ziem Nowej Marchii zostało włączonych do utworzonej Prowincji Pomorskiej.

W takich przypadkach, gdzie granica powinna przebiegać pomiędzy dwoma punktami orientacyjnymi starałem się nawiązywać do granic lokalnych, a jeśli takich brakowało to do obiektów topograficznych lub miedz.  

Różnice w źródłach

Opierając moją pracę na różnorodnych źródłach, zarówno pisanych, jak i kartograficznych, pochodzących z różnych okresów czasowych, było oczywiste, że natrafię na rozbieżności w opisach lub przedstawieniach przebiegu granic. Jako główny punkt odniesienia do analizy tych różnic wybrałem wspominaną Wielką Mapę Księstwa Pomorskiego autorstwa Eilhardusa Lubinusa, która dokumentuje topografię Księstwa na początku XVII wieku. Choć mapa ta jest cennym zabytkiem kartograficznym, należy pamiętać o jej ograniczeniach, które wykluczają bezkrytyczne traktowanie jej jako źródła. Dlatego przeprowadziłem analizę porównawczą z innymi materiałami, a listę wykrytych różnic lub nieścisłości (różnice te zaznaczone zostały również na załączonej mapie), załączam poniżej:

  1. Strasburg - Od traktatu w Hohen Ladin w 1250 roku miasto Strasburg (Uckermark) znajdowało się w granicach Brandenburgii (Labuda, 1969, s. 130), to na mapie Lubinusa miasto to oznaczone zostało po pomorskiej stronie granicy, co wydaje się być błędem pomorskiego kartografa.
  2. Polzow i Zerrenthin - Na podstawie przebiegu granicy oznaczonej na mapie Lubinusa, wsie Polzow i Zerrenthin znajdują się po pomorskiej stronie granicy. Na mapie Gilly’ego, Polzow jest po stronie brandenburskiej, natomiast Zerrenthin po pomorskiej. Jako alternatywny przebieg granicy zaznaczyłem linię naniesioną na mapy Schmettaua oraz Karte des Deutschen Reiches.
  3. Löcknitz - Niejasny jest zakres terytorialny miasta i zamku Löcknitz. Według mapy Lubinusa, oprócz samego Löcknitz, Branderburgia po wschodniej stronie rzeki Randowy posiada również wsie: Plöwen, Bismark, Schmagerow; natomiast według mapy Gilli’ego wraz z Löcknitz do prowincji Uckermark w Brandenburgii włączone są następujące wsie: Plöwen, Bismark, Hohenfelde. Różnica ta w oczywisty sposób wpływa na inny przebieg granicy pomiędzy Pomorzem a Brandenburgią. Co ciekawe, na współczesnych małoskalowych rekonstrukcjach zasięgu terytorialnego Księstwa Pomorskiego, często granice zdobytego przez Brandenburgię Löcknitz oznaczane są bez wymienionych powyżej wsi.
  4. Wieś Gatow (okolice Vireraden) na mapie Lubinusa obszar ten należał do Księstwa Pomorskiego, jednakże według ustaleń pokoju z 1472 roku zawartego po pierwszej wojnie o sukcesję szczecińską ziemie te powinny należeć do Brandenburgii (Labuda, 1976, s. 770–773).
  5. Enklawa Mielno Pyrzyckie - (Gr. Mollen) według opisu granicy z protokołu datowanego na 1543 rok (Rymar, 2016, s. 103–104), na terenie Księstwa Pomorskiego położona była enklawa brandenburska, w obrębie której znajdowała się wieś Mielno Pyrzyckie. Lubinus na swojej mapie faktycznie umieszcza wspomnianą wieś na terenie Brandenburgii, jednakże łączy ją korytarzem z pozostałą częścią tego państwa.
  6. Laskówko - Według wspomnianego protokołu granicznego z 1543 roku (Rymar, 2016, s. 104), Laskówko powinno należeć do Brandenburgii, natomiast na mapie Lubinusa znajduje się po pomorskiej stronie granicy.
  7. Pełczyce w tym okresie należały do Brandenburgii, jednakże otoczone były pomorskimi wsiami. W zależności od interpretacji, Pełczyce były połączone korytarzem z Brandenburgią, zawierającym wieś Krzynki, tak jak to zostało przedstawione na mapie Lubinusa lub jak można interpretować zapisy protokołu granicznego z 1543 roku były połączone korytarzem z Brandenburgią od strony Barlinka - tak to też zaznaczyłem na mapie (Riedel, 1863, s. 291–296). Tu też występuje kolejna różnica pomiędzy zapisami protokołu a mapą Lubinusa, bowiem u Lubinusa wieś Chrapowo należy do Pomorza, natomiast w protokole jest informacja, że znajduje się po Nowomarchijskiej stronie granicy. Na wiele rozbieżności pomiędzy przynależnością konkretnych wsi we wspomnianym protokole zwrócił uwagę E. Rymar w Tomie I Słownika Historycznego Nowej Marchii w średniowieczu (Rymar, 2016, s. 104).
  8. Garnowo - Podobnie jak w powyższym przypadku wiele problemów sprawiała również granica biegnąca po wschodniej stronie od Pełczyc, w okolicach wsi Granowo. Trwający tam w XV i XVI wieku konflikt graniczny opisany został przez Grzegorza Jacka Brzustowicza w dwóch artykułach (Brzustowicz, 2011a; b).
  9. Starostwo Drahimskie - wspomniana wcześniej niejasna wschodnia granica polskiego Starostwa Drahimskiego, została opisana raczej jako obszar graniczny niż granica liniowa. W okolicach Drahimia, Czaplinka i Bornego Sulinowa również zauważalne jest znaczne uproszczenie mapy Lubinusa, objawiające się mniejszą liczbą miejscowości oraz punktów topograficznych.
  10. Granica przy Jastrowie - W poblizu Jastrowia (Jastrow) granica na mapie Lubinusa urywa się i zaczyna na nowo w innym miejscu.
  11. Alternatywna granica - W okolicy wsi Przeradz, gm. Grzmiąca (Heinrichsdorf), oraz na jeziorze Głębokie w gm. Miastko, zaznaczyłem alternatywny przebieg granicy w zależności od interpretacji mapy Lubinusa i granicy Prowincji Pomorskiej.
  12. Żukowo i Młynki - Według mapy Lubinusa wsie Żukowo i Młynki, gm. Parchowo znajdują się po stronie Księstwa Pomorskiego, jednakże według nowszej i bardziej dokładnej publikacji: “Ziemie polskie Korony w drugiej połowie XVI w.” (Instytut Historii Im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, 2021), miejscowości te powinny należeć do Korony Polskiej.

Zachowane znaki graniczne

Jednym z miejsc, w których udało się odnaleźć przebieg dawnej granicy pomiędzy Pomorzem a Brandenburgią był las na północ od drogi z Chojny do Trzcińsko-Zdroju, pomiędzy wsiami Kamienny Jaz a Czartoryja.

Na podstawie wykonanej rekonstrukcji przebiegu granicy oraz danych z lotniczego skaningu laserowego (LIDAR), udało się odnaleźć dobrze zachowany fragment oznaczonej, co najmniej 15 kopcami i ciągnącym się pomiędzy nimi rowem granicy. Granica dzieląca oba państwa mogła w tym miejscu istnieć od drugiej połowy XIII wieku, kiedy to ziemia chojeńska została nabyta przez margrabiów brandenburskich (Rymar, 2015, s. 169).

Po raz pierwszy opis tej granicy pojawia się w źródłach pisanych w roku 1564 we wspomnianym wcześniej protokole granicznym (CDB 286-287). Jest tam ona opisana, jako „…warts an einem alten geschütteten grossen wol kentlichen Ortmal, davon fünff Erlen stehen, sich anfahen und fort von einemn wolkantlichen Mahl zu dem andern über die Müntz-Berge lengst vor dem hohen Holtz…”, co dzięki pomocy dr Moniki Ogiewy-Sejnoty może być tłumaczone jako „…[granice kierują się] do starego usypanego wielkiego i dobrze rozpoznawalnego znaku granicznego, przy którym rośnie pięć olch, i dalej od jednego dobrze rozpoznawalnego znaku granicznego do drugiego przez wzgórza Müntz aż do wysokiego lasu...”. Na mapie Messtischblatt opisywany tu obszar nosi taką nazwę własną.

Po rozbiorze Księstwa Pomorskiego, granica ta staje się granicą Prowincji Pomorze, a obecnie pokrywa się z granicą obrębów ewidencyjnych.
Kopiec ziemny i rów graniczny
Kopiec ziemny i rów graniczny na granicy pomiędzy Chojną a Kamiennym Jazem. 
Rów graniczny
Rów graniczny na granicy pomiędzy Chojną a Kamiennym Jazem. 
Kopiec ziemny
Kopiec ziemny na granicy pomiędzy Chojną a Kamiennym Jazem. 
Rów graniczny i w oddali kopiec ziemny
Rów graniczny na granicy pomiędzy Chojną a Kamiennym Jazem. 

Lokalizacja trójstyku granicy polsko-pomorsko-brandenburskiej

Jak sama nazwa trójstyku wskazuje, znajdował się tam gdzie zbiegały się trzy granice: Królestwa Polskiego, Księstwa Pomorskiego oraz Nowej Marchii należącej do Brandenburgii (a przejściowo do Państwa Zakonu Krzyżackiego).

Został on opisany przez komisarzy mianowanych w 1436 roku przez króla Polski Władysława III i wielkiego mistrza Pawła Rusdorfa w kontekście pokoju brzeskiego z 1435 roku. Trójstyk oznaczony miałbyć “wielkim kopcem, wysokim na około 7 metrów, stojącym za Nowym Worowem w Polsce, nad jeziorem Siemino (również Wiela)” (Jurek i Prinke, 2024, s. 587).

Warto w tym miejscu wspomnieć, że przy drodze do Nowego Worowa znajdował się kamień narzutowy z wyrytym trójkątem równobocznym i trzema literami na każdym z rogów: P - Polska, B - Brandenburgia oraz S - Szczecin lub Słupsk w zależności od datowania kamienia granicznego, symbolizujące styk trzech granic. Niestety, kamień ten został skradziony w 2000 roku. Pozostały jedynie fotografie i rysunki wykonane przez Bogusława A. Tomaszewskiego (Tomaszewski, 2023, s. 13). 

Udokumentowana przed kradzieżą lokalizacja głazu z końca wieku XX, niestety nie odpowiada wynikom przeprowadzonej analizy źródeł historycznych, kartograficznych i danych z lotniczego skaningu laserowego. Na podstawie powyższych materiałów, faktyczna lokalizacja trójstyku powinna znajdować się w odległości 3,7 km w kierunku północnym. Punkt gdzie znajdował się głaz oraz miejsce zbiegu trzech granic oznaczone zostało na mapie.

Głaz z literami S, P, B i trójkątem równoramiennym wewnątrz. Zdjęcie z 1982 roku z archiwum Pana Antoniego Adamczyka.

Głaz z literami S, P, B i trójkątem równoramiennym wewnątrz. Zdjęcie z 1982 roku z archiwum Pana Antoniego Adamczyka - detal.

Trójstyk - Głaz z literami S, P, B i trójkątem równoramiennym wewnątrz. Szkic Bogusława A. Tomaszewskiego.

Podsumowanie

Zaprezentowana w artykule rekonstrukcja przebiegu granicy Księstwa Pomorskiego z lat 1479 - 1648 wymaga na pewno prowadzenia dalszych analiz zarówno w terenie jak i w źródłach historycznych. Wiele odcinków pozostaje jeszcze do zbadania, a niektóre fragmenty mogą być trudne do odtworzenia, na przykład ze względu na brak liniowego przebiegu granicy utrwalonego w przestrzeni jak i w źródłach historycznych.

Mam jednakże nadzieję, że mapa będzie pomocnym narzędziem dla historyków, archeologów czy kartografów, jako podkład do kolejnych poszukiwań nie tylko w tematyce przebiegu dawnych granic, ale i analiz krajobrazowych.

Pobierz mapę na swój telefon lub komputer

Posiadacze konta Google mogą pobrać wykonaną przeze mnie mapę granicy Księstwa Pomorskiego na swój telefon lub komputer i nałożyć ją na swoją mapę w Google Maps. Po pobraniu wystarczy wejść w zakładkę Zapisane>Mapy>Granice Księstwa...

Granicę można pobrać również jako plik .kml i włączyć ją jako warstwę w oprogramowaniu GIS.

Źródła:

Literatura:

© Copyright 2025 Mobirise. All Rights Reserved.

Web page was built with Mobirise